Voorkom schijnzelfstandigheid: controleer zzp-contracten vóór 1 januari 2025
Over krap een maand is het zover. Met ingang van 1 januari 2025 gaat de Belastingdienst actief handhaven op schijnzelfstandigheid. Dit betekent dat zowel organisaties als zzp’ers risico lopen op naheffingen, boetes en civielrechtelijke claims als de arbeidsrelatie niet klopt. In dit artikel lees je waarom het belangrijk is om je zzp-contracten nu te controleren, welke stappen je kunt nemen om problemen te voorkomen en hoe je met de nieuwe regels omgaat. Voorkom verrassingen en bereid je goed voor!
Wat staat je te wachten?
Wordt ten onrechte gewerkt als zzp-er, dan lopen zowel opdrachtgevers als werkenden risico’s. Organisaties kunnen tijdens controles te maken krijgen met (forse) naheffingen, boetes en rente, die niet altijd en sowieso niet allemaal op de zzp’er kunnen worden verhaald. Ook kan de Belastingdienst besluiten om extra controles uit te voeren, wat voor organisaties een verhoogd risico op verdere sancties met zich brengt. Werkenden lopen het risico dat zij ontvangen belastingvoordelen voor zzp’ers (zoals zelfstandigenaftrek en startersaftrek) moeten terugbetalen. En dit is dan nog ‘slechts’ het fiscale stuk. Ook civielrechtelijk liggen claims op de loer. Want als een zzp’er eigenlijk werknemer is, dan geldt mogelijk verplichte pensioenopbouw, twee jaar loondoorbetaling bij ziekte, vakantiedagenopbouw, ontslagbescherming, een verplicht opleidingsbudget, enzovoort.
Toegezegd is dat door de Belastingdienst het eerste handhavingsjaar (tot 1 januari 2026) alleen risicogericht gehandhaafd zal worden, zoals bij gedwongen zelfstandigheid, onderbetaling en evidente schijnzelfstandigen. Ook geldt een overgangsperiode van 1 jaar waarin werkgevers en werkenden nog geen vergrijpboete krijgen als zij kunnen bewijzen dat zij stappen zetten tegen schijnzelfstandigheid. Verder geldt een beperkte terugwerkende kracht voor eventueel opgelegde naheffingen tot 1 januari 2025. Situaties van vóór 1 januari 2025 blijven buiten beschouwing, tenzij sprake is van kwaadwillendheid of eerdere aanwijzingen door de Belastingdienst tot aanpassing.
Vooruitlopend op de aangekondigde handhaving door de Belastingdienst wordt op dit moment in meerdere sectoren afscheid genomen van zzp-ers. Zij treden in loondienst of zoeken toenadering tot detacherings- en bemiddelingsbureaus. Tegelijkertijd doet de overheid zoveel mogelijk aan voorlichting en worden tools en voorbeelden ter beschikking gesteld in een poging bedrijven en zzp’ers te kunnen laten controleren of sprake is schijnzelfstandigheid of écht zelfstandig ondernemerschap.
Keuzehulp voor kiezen juiste contractvorm
Opdrachtgevers en werkenden zijn samen verantwoordelijk voor het juiste contract. Bij het bepalen van de vorm hiervan moeten zij in kaart brengen: i) hoe in de praktijk wordt gewerkt en ii) welke kenmerken nu horen bij het werken als zzp’er en bij het werken in loondienst (dus als werknemer).
Centrale vraag bij de beoordeling van een arbeidsrelatie is of er sprake is van loondienst of juist niet. In het Deliveroo-arrest van de Hoge Raad uit 2023 zijn feiten en omstandigheden geduid die een rol spelen bij het beoordelen van de relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. In de op 1 november 2024 gepubliceerde ‘Toelichting Beoordeling arbeidsrelaties, Beslis- en afwegingskader’ van de Belastingdienst (zie hier), is uiteengezet hoe deze omstandigheden moeten worden geïnterpreteerd: wanneer wijzen ze op werken in loondienst (en dus op een arbeidsovereenkomst) en wanneer op werken als zzp’er?
Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (‘SZW’) heeft voorts een online keuzehulp geïntroduceerd (klik hier) die partijen kan helpen bij het kiezen van de juiste contractvorm. En daarmee het voorkomen van schijnzelfstandigheid. Via beantwoording van 10 vragen, gelinkt aan de gezichtspunten van het Deliveroo-arrest, wordt beoordeeld hoeveel kenmerken de werkende heeft van een zzp’er en hoeveel kenmerken van loondienst.
Kenmerken van een zzp’er en iemand in loondienst
De overheid heeft ook een overzicht gepubliceerd van kenmerken die horen bij een zzp’er en kenmerken die horen bij loondienst. Wij hebben deze, gecombineerd met de gezichtspunten uit het Deliveroo-arrest, samengevat in onderstaande tabel:
| Kenmerken ZZP | Kenmerken loondienst | Toelichting |
|---|---|---|
| Werkende bepaalt zelf hoe het werk wordt uitgevoerd (niet gebonden aan protocollen en veel ruimte voor eigen invulling werkzaamheden) en de werktijden. | Opdrachtgever kan bepalen hoe het werk wordt verricht of wat de werktijden zijn. Werkende gebonden aan instructies, protocollen en richtlijnen. | Brengt aard van het werk met zich dat niet veel aanwijzingen zijn vereist (zoals bij eenvoudig werk (aardbeienplukker) of juist heel specialistisch werk (jurist)? Dan is dit geen relevante omstandigheid. Algemeen: des te vrijer werkende is bij bepalen werkwijze, werktijden en werklocatie, hoe eerder sprake van zzp-schap. Brengt aard werk met zich dat op bepaalde locatie/tijdstip moet worden gewerkt (zoals op bouwplaats die ’s avonds sluit)? Dan wijst dat niet automatisch op een arbeidsovereenkomst. |
| Opdracht heeft korte duur (< 3 maanden) of beperkt aantal uur per week (<20 uur). | Het werk wordt gedurende langere tijd verricht. | Algemeen: hoe langer de duur, hoe eerder sprake van een arbeidsovereenkomst. |
| Werkende doet geen werk dat ook door werknemers in de organisatie wordt gedaan. Incidenteel en/of onderscheidend werk. | Werkende verricht werk dat ook werknemers in de organisatie uitvoeren. | Inbedding werk én werkende in de organisatie. Verhouding werkende gelijk aan werknemers (voor wat betreft locatie, tijden, gebruikmaking voorzieningen, deelname personeelsactiviteiten (bedrijfsuitjes, beoordelingen, teamoverleggen, scholing en klachtenregeling). Algemeen: hoe meer ingebed in organisatie, hoe eerder sprake van arbeidsovereenkomst. |
| Werkende heeft specifieke kennis/ervaring die niet aanwezig is in organisatie. | Werkende doet werk dat structureel onderdeel is van de organisatie (lesgeven op school, bouwen bij een bouwbedrijf). | Algemeen: werk wezenlijk onderdeel van bedrijfsvoering bedrijf of structureel karakter? Dan veelal sprake van arbeidsovereenkomst. |
| Werkende mag zich laten vervangen en kan dit in de praktijk ook doen. | Vergoeding wordt van tevoren per uur of maand bepaald en op vaste tijdstippen uitbetaald. Doorbetaling tijdens ziekte en/of vakantie. | Als werkende zelf facturen stuurt en let op betaling daarvan, wijst dat op werken als zzp’er. Als bedrijf automatisch beloning betaalt of facturen voor werkende verzorgt, kan dat wijzen op gezag. |
| Werkende wordt op factuurbasis betaalt en alleen voor daadwerkelijk gewerkte uren. Bij ziekte en/of vakantie wordt niets betaald. | Vergoeding wordt van tevoren per uur of maand bepaald en op vaste tijdstippen uitbetaald. Doorbetaling tijdens ziekte en/of vakantie. | Als werkende zelf facturen stuurt en let op betaling daarvan, wijst dat op werken als zzp’er. Als bedrijf automatisch beloning betaalt of facturen voor werkende verzorgt, kan dat wijzen op gezag. |
| Vergoeding ligt aanzienlijk hoger dan wat aan werknemers in de branche wordt betaald. | Vergoeding vergelijkbaar met salaris van werknemers voor gelijksoortig werk. | Hoe hoger de beloning van de werkende ten opzichte van beloning vergelijkbaar personeel in loondienst, hoe meer dat wijst op werken als zzp’er. Relevant: kan de werkende onderhandelen over zijn tarief? Zo niet is dit veelal een aanwijzing voor een arbeidsovereenkomst. |
| Werkende draagt ondernemersrisico en doet eigen investeringen (door bijvoorbeeld het kopen van eigen materialen/apparaten benodigd voor werk). | Werkende loopt weinig ondernemersrisico en doet weinig/geen investeringen (bedrijf draagt kosten als het werk niet goed wordt uitgevoerd). | Verdeling risico’s tussen werkende en bedrijf (bij schade, ziekte, ongeval, slecht resultaat) van belang. |
| Werkende gedraagt zich naar buiten als ondernemer (bijv. actieve eigen website, fiscale behandeling als ondernemer, reclame, KvK-inschrijving, eigen bedrijfskleding en ook andere klussen). | Werkende presenteert zich naar buiten niet als ondernemer (biedt zich niet aan voor andere klussen, staat op website opdrachtgever, gebruikt bedrijfskleding opdrachtgever, geen KvK-inschrijving, verricht geen acquisitie). | Van belang hierbij is ook hoeveel invloed opdrachtgever heeft op aantal opdrachten dat werkende bij andere opdrachtgevers mag aannemen. Denk aan een overeengekomen concurrentie- en relatiebeding. Ook van belang is hoe de Belastingdienst de werkende behandeld, wat diens aantal opdrachtgevers is en hoe lang de werkende meestal voor een opdrachtgever werkt. |
| Werkende heeft een resultaatsverplichting (op bepaald moment moet hij bepaald resultaat leveren, waarop hij kan worden aangesproken). | Werkende heeft een inspanningsverplichting (wordt niet aangesproken op resultaat maar verwacht wordt dat hij zo goed mogelijk functioneert). | Moet werkende in eigen tijd en voor eigen rekening resultaat verbeteren wanneer dit onder de maat is? Dit wijst op werken als zzp’er. |
| Werkende heeft onderhandelingsruimte bij totstandkoming contract en/of kan eigen voorwaarden toepassen. | Opdrachtgever stelt contract op, onderhandeling door werkende niet/nauwelijks mogelijk. |
Holistische weging
Let op! Bovenstaande omstandigheden zijn allemaal slechts kenmerken/gezichtspunten. En om te kunnen werken als zzp’er is het niet (altijd) nodig dat aan alle kenmerken voor een zzp’er wordt voldaan. Terwijl anderzijds geldt dat ook niet aan alle kenmerken hoeft te zijn voldaan voordat sprake kan zijn van werken in loondienst.
Het gaat verder altijd om een afweging van alle omstandigheden van het geval (een zogenaamde ‘holistische toets’), waarbij niet 1 enkel feit of 1 enkele omstandigheid beslissend is: alles moet in onderling verband worden beoordeeld. De gezichtspunten zijn verder niet uitputtend, en het is niet op voorhand duidelijk welk kenmerk van de arbeidsrelatie in een specifiek geval de meeste waarde krijgt toegedicht, hetzij door een civiele rechter of de Belastingdienst. Het belang van een gezichtspunt/kenmerk kan per situatie verschillen. Dit maakt het lastig om te bepalen of nu wel/niet nog als zzp’er kan worden gewerkt.
Daar komt nog bij dat de vraag hoe zwaar een bepaalde werkafspraak (contractueel beding) tussen partijen meeweegt binnen de holistische toets, afhangt van wat dat beding voor de opdrachtnemer betekent. Legt de opdrachtgever een contractueel beding op dat in de praktijk niet veel betekent voor de opdrachtnemer? Dan weegt dat beding niet of nauwelijks mee bij de beoordeling of er wel of niet sprake is van een arbeidsovereenkomst.
Zzp: ja of nee?
Omdat niet altijd duidelijk is of er sprake is van loondienst of zzp, en dit per situatie kan verschillen afhankelijk van hoe er in de praktijk daadwerkelijk wordt gewerkt en meerdere kenmerken van belang zijn, heeft het Ministerie van SZW voorbeelden per sector gepubliceerd met een duidelijk conclusie van ‘zzp ja of nee’. Klik hier voor deze publicatie.
Toegespitst op de IT-branche kunnen onderstaande voorbeelden relevant zijn. Zij tonen tegelijkertijd dat het dus echt van de specifieke omstandigheden van het geval afhangt of in de betreffende situatie wel of niet (nog) als zzp-er kan worden gewerkt.
Wat te doen als organisatie en/of zzp’er met het oog op de naderende datum van 1 januari 2025?
Organisaties/opdrachtgevers:
- Breng in kaart hoeveel zzp’ers er bij uw organisatie werkzaam zijn, op basis van wat voor contract (goedgekeurde modelovereenkomst?) en wanneer dit contract afloopt. Staan in het contract afspraken over verhaal van eventueel opgelegde boetes/naheffingen en/of ‘werknemersbepalingen’?
- Doorloop de keuzehulp van de overheid en neem de voorbeeldenpublicatie ‘Zzp ja of nee’ door, teneinde te beoordelen of sprake is van echt zzp-werk of schijnzelfstandigheid. Het Ministerie SZW heeft ook een ‘Webmodule beoordeling arbeidsrelatie’ online geplaatst (zie hier). Dit is een online vragenlijst voor opdrachtgevers die een indicatie geeft of een opdracht buiten dienstbetrekking (dus als zzp’er) kan worden uitgevoerd, of niet. Maar let op: aan de uitkomst van de webmodule kunnen geen rechten worden ontleend.
- Er kan nog worden gewerkt met de goedgekeurde modelovereenkomsten door de Belastingdienst, tot de einddatum van de betreffende goedkeuring. De vrijwarende werking van goedgekeurde modelovereenkomsten die nog geldig zijn, biedt bescherming tegen naheffingen en boetes. De Modelovereenkomst ICT Professional is goedgekeurd tot juni 2026.
- Maar let op: de goedgekeurde lopende modelovereenkomsten geven alleen duidelijkheid als er in de praktijk ook daadwerkelijk gewerkt wordt conform de overeenkomst (dus als daadwerkelijk sprake is van zelfstandigheid). Dit was al zo en is nu nog evidenter.
Zzp’ers:
- Zzp’ers kunnen allereerst controleren of zij (fiscaal) als ondernemer voor de inkomstenbelasting kwalificeren via deze link. Bij de ondernemerscheck moet echter gerealiseerd worden dat je als werkende bij het ene bedrijf als zzp’er kunt kwalificeren, terwijl je bij een andere opdrachtgever juist als werknemer wordt gezien (omdat de kwalificatie steeds afhangt van de specifieke omstandigheden van de werksituatie, die bij het ene bedrijf anders kunnen zijn dan bij het andere).
- Positioneer jezelf echt als zelfstandige, werk op basis van een (relatief) korte opdracht met een kop en een staart. Je bent geen werknemer, presenteer je dus ook niet zo. Zorg voor meerdere opdrachtgevers, professionele facturatie, goede verzekeringen, eigen bedrijfskleding en hulpmiddelen. Dit allemaal zo mogelijk in werkzaamheden die kennis en kunde vereisen die niet structureel in de organisatie aanwezig zijn.
Beide partijen:
- Ga bij twijfel – al dan niet op basis van uitgevoerde controles via een of meerdere van de hiervoor genoemde tools – met elkaar in gesprek. Partijen zijn namelijk samen verantwoordelijk voor het gebruiken van de juiste contractvorm.
- Het kan helpen om bestaande afspraken te verduidelijken. Wat zijn concreet de rechten en plichten naar elkaar toe?
- Als de contractvorm is gekozen, zorg er dan voor dat er ook in de praktijk conform de papieren afspraken wordt gewerkt. Het ‘wezen’ gaat namelijk altijd voor ‘de schijn’ en als de feitelijke uitvoering in de praktijk afwijkt van wat partijen in hun schriftelijke overeenkomst hebben afgesproken, is de feitelijke uitvoering bepalend voor de kwalificatie van de overeenkomst.
- Als inzet als zzp’er gewenst is maar op basis van de feiten en omstandigheden wordt vastgesteld dat eigenlijk sprake is van loondienst, richt het werk dan anders in. Zodat het past bij de kenmerken van zzp. Bijvoorbeeld door als zzp’er:
- Eigen investeringen in materialen/apparaten te doen die worden gebruikt bij de uitvoering van het werk.
- Ook beschikbaar te zijn voor andere klussen.
- Zelf verantwoordelijk te zijn voor hoe en wanneer je werkt (maar ben bedacht op bijbehorende ondernemingsrisico’s).
NB: Naar verwachting treedt op 1 januari 2026 de Wet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden (VBAR) in werking. Die introduceert een nieuw beoordelingskader voor arbeidsrelaties (de ‘WZOP-toets’) en een rechtsvermoeden van werknemerschap voor zzp’ers die werken tegen een uurtarief lager dan EUR 33,-. In het wetsvoorstel speelt het ondernemerschap van de werkende pas een rol als de kenmerken van zelfstandige en werknemer geen uitsluitsel bieden. Dat is een verandering ten opzichte van de huidige rechtspraak, waarin het ondernemerschap als onderdeel van het geheel wordt meegewogen.
Wij houden jullie van verdere ontwikkelingen rondom de zzp’er vanzelfsprekend op de hoogte.
Gerelateerde artikelen
Zakendoen in de VS: hier moet je op letten
Mediation als oplossing bij een IT-conflict
